Απόσπασμα από την ομιλία του Χάρη Καστανίδη, ως κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του Κινήματος Αλλαγής, στη συζήτηση του νομοσχεδίου για το Ελεγκτικό Συνέδριο.
Η διαχείριση του κράτους και της εξουσίας με καθεστωτική λογική και η συνάντηση επιχειρηματικών συμφερόντων και πολιτικής υπήρξαν δύο συχνά φαινόμενα στον σύγχρονο νεοελληνικό δημόσιο βίο, με εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις στη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, στη διαχείριση του δημοσίου χρήματος, στην αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος και στην αυτονομία των πολιτικών.
Στην πρόσφατη, μάλιστα, πολιτική ιστορία του τόπου, η ταυτόχρονη συνδρομή και των δύο αυτών αρνητικών παραγόντων διέρρηξε τους δεσμούς εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών και πολιτικής, καθώς εδραίωνε την πεποίθηση στους πολίτες ότι η καθεστωτική διαχείριση των μηχανισμών εξουσίας σκόπευε στην εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων, μακράν του πλαισίου νομιμότητας και του υγειούς ανταγωνισμού, με ανταπόδοση την ενίσχυση της πολιτικής θέσης κομμάτων και πολιτευτών.
Όσα αποκαλύπτονται τις τελευταίες εβδομάδες, με αφορμή τις εργασίες της Προανακριτικής Επιτροπής, του έκτακτου καθεστώτος των απευθείας αναθέσεων στις δημόσιες συμβάσεις και στην αδιαφανή διαχείριση δημοσίων κονδυλίων, διαμορφώνουν εκ νέου μια όζουσα ατμόσφαιρα στο δημόσιο σκηνικό και δημιουργούν συνθήκες αποδόμησης του πολιτικού συστήματος. Πέραν των πραγματικών γεγονότων, ο κίνδυνος για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος αυξάνεται με ευθύνη των δύο μεγαλύτερων πολιτικών κομμάτων, πρόθυμων να εναλλάσσονται στις κατηγορίες κατά του αντιπάλου, αναλόγως με τη θέση τους στην κυβέρνηση ή στην αντιπολίτευση.
Είναι η ώρα να ξαναθέσουμε το θέμα των θεσμικών εγγυήσεων για την προστασία της νομιμότητας, της διαφάνειας, της χρηστής διοίκησης και της αξιοπιστίας της πολιτικής.
Την ευκαιρία μας παρέχει το συζητούμενο νομοσχέδιο για το Ελεγκτικό Συνέδριο, ένα κεφάλαιο του οποίου ρυθμίζει τα της αρμοδιότητας του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας, σχετικά με τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας των δημοσίων συμβάσεων. Είναι γνωστό ότι το συνηθέστερο και πιο επικίνδυνο σημείο συνάντησης των επιχειρηματικών συμφερόντων με κρατικούς και πολιτικούς αξιωματούχους είναι ο τομέας των δημοσίων συμβάσεων για την ανάθεση έργων, προμηθειών και παροχής υπηρεσιών. Σε αυτήν την «τομή» συχνά παράγονται φαινόμενα αυθαιρεσίας, παρακάμπτεται η νομιμότητα και πλήττεται η αναγκαία διαφάνεια. Κατά καιρούς επιχειρήθηκε η επίλυση του προβλήματος με μέτρα που δεν ήταν πάντοτε επιτυχή ούτε και ολοκληρωμένα.
Υπό το παρόν νομοθετικό καθεστώς, συντρέχουν οι αρμοδιότητες τριών οργάνων με σκοπό την εξασφάλιση του υγειούς ανταγωνισμού. Η αρμοδιότητα του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας των δημοσίων συμβάσεων, δηλαδή για τον έλεγχο της αντικειμενικότητας και νομιμότητας των διαγωνιστικών διαδικασιών, στο στάδιο πριν από την υπογραφή της σύμβασης με τον ανάδοχο. Η αρμοδιότητα της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων, η οποία έχει κυρίως κανονιστικό περιεχόμενο και περιλαμβάνει δειγματοληπτικούς ελέγχους. Τέλος, η αρμοδιότητα της Αρχής Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών, η οποία κατατείνει στην επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν μεταξύ των αναθετουσών αρχών και των υποψηφίων αναδόχων.
Παρά ταύτα τα κενά που παρατηρούνται στον έλεγχο κατά τη διαδικασία σύναψης των δημοσίων συμβάσεων είναι μεγάλα. Ο έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά, κατά περίπτωση, σε συμβάσεις άνω των τριακοσίων χιλιάδων ευρώ ή σε συμβάσεις άνω του ενός εκατομμυρίου ευρώ. Την ίδια ώρα, ο έλεγχος της Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων είναι αναιμικός, αφού είναι μόνον δειγματοληπτικός. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι σχεδόν το σύνολο των συμβάσεων μέχρι τριακόσιες χιλιάδες ευρώ και το σύνολο των συγχρηματοδοτουμένων συμβάσεων από την ΕΕ μέχρι πέντε εκατομμύρια ευρώ παραμένουν ανέλεγκτες.
Ενόψει των παραπάνω προτείνω:
- Να ενοποιηθούν οι δύο ανεξάρτητες αρχές σε μια νέα ενιαία ανεξάρτητη αρχή για τον έλεγχο των δημοσίων συμβάσεων, στελεχωμένη με επαρκές και υψηλών προσόντων προσωπικό και αποτελούμενη από δύο τμήματα. Ένα για την επίλυση των προδικαστικών διαφορών, δηλαδή για την επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν όσο ακόμα εξελίσσεται η διαγωνιστική διαδικασία και ένα δεύτερο τμήμα που θέτει τους κανόνες για πρότυπες διαδικασίες ανταγωνισμού.
- Η νέα ενιαία ανεξάρτητη αρχή θα διατηρήσει μεν την αρμοδιότητα δειγματοληπτικών ελέγχων για τις μεγάλης αξίας συμβάσεις πριν από τον τελικό έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου, αλλά θα ασκεί υποχρεωτικό έλεγχο για όλες τις συμβάσεις κάτω του ύψους των τριακοσίων χιλιάδων ευρώ και τις συγχρηματοδοτούμενες κάτω του ύψους των πέντε εκατομμυρίων ευρώ. Οι έλεγχοι θα τελούνται εντός συγκεκριμένης προθεσμίας.
Έχει αποδειχθεί ότι οι πιο σύντομες αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων είναι αυτές στις οποίες τηρούνται όλοι οι κανόνες διαφάνειας.
